Home of the Light – Blog 2
Op 15, 16, 22 en 23 december geeft Kamerkoor JIP concerten over de viering van de geboorte van het licht in de duisternis, met muziek van louter vrouwelijke componisten, samen met celliste Emma Kroon en beeldend kunstenaar Barbara Ilse Petzold Horna. In twaalf blogs onderzoekt dirigent Imre Ploeg wat de abstracte wereld van de nacht, de kwaliteiten van midwinter en kerst en vrouwelijkheid voor hem betekenen, en reageert hij op de teksten die klinken in de muziek.
Ik wil me bij aanvang van dit schrijven al bijna verontschuldigen. Ik plak als disclaimer boven mijn woorden: het gaat over feminisme. Bij veel mensen, inclusief mijzelf, gaan bij dat woord de haren van onze armen rechtop staan – een heus kippenvelmoment. Ook kruipt er een lichte siddering langs onze ruggengraat. Feminisme, brrr, het lijkt wel dezelfde vermoeide zuchten op te leveren als de zwarte pieten-discussie. Ook zo’n onderwerp waarbij werkelijk niemand zich meer comfortabel voelt. Je bent voor of tegen of je weet het niet. Maar vooral wordt je door beide discussies leeg getrokken en eindig je als een uitgezakte pudding, verwarder dan ooit. Het lijkt dan wel alsof de zwaarte van eeuwenlang racisme en eeuwenlange genderongelijkheid mijn lichaam binnen sijpelen. Op zo’n moment prevel ik dat ik zo mijn best doe om iedereen gelijk te behandelen, of probeer ik te doen alsof het een onderwerp van het verleden is. Racisme? Dat is toch van vroeger? Of ik merk dat ik naar verschillende, botsende opvattingen luister in een fel kroeggesprek over feminisme en dat ik het met iedereen eens ben. Gruwelijk vervelend, die oneindige discussies die ook vandaag de dag nog zo nodig zijn.
Een andere allergie van me is dat tegenwoordig iedere dag een huppeldepuppeldag is. De dag van de kip of de dag van de verdraagzaamheid of de dag van weet ik veel wat niet meer. Ik denk dan altijd bij mezelf: waarom een dag? Waarom niet het jaar van de kip of het leven van de verdraagzaamheid? Het zal wel komen omdat ook de grote ethische en morele vraagstukken van deze tijd als kippenboutjes aan ons verkocht moeten worden, geheel binnen het kapitalistische model.
Vandaag, woensdag 11 oktober, kluift de wereld aan wereldmeisjesdag, met als ondertitel ‘Girlpower’. Op zichzelf ook weer een woord om kippenvel van te krijgen. Toch is het – uiteraard – ontzettend belangrijk dat wij ons beseffen dat dagelijks miljoenen meisjes in ontwikkelingslanden worden achtergesteld, uitgebuit en gediscrimineerd. De feministische golven zijn nog lang niet overal aangespoeld. 61 miljoen meisjes gaan niet naar school, omdat ze moeten werken of aan iemand worden uitgehuwelijkt. Ook wat dat betreft mogen wij ons als Hollanders – mannen en vrouwen – gezegend weten in dit heerlijke, voortvarende Nederland van Rutte III, waar vrouwen bij bosjes de vrijheid krijgen om te studeren en zelfs om te auditeren bij Kamerkoor JIP. Dat laatste doen ze dan ook veel meer dan mannen dat doen.
We zingen in het project Home of the Light muziek van alleen maar vrouwelijke componisten. Dat heeft op zichzelf in de afgelopen weken al aardig wat commotie teweeg gebracht. Vrouwenquota is een ongezellig onderwerp voor bij een biertje, zo weet ik inmiddels. Om de wereldmeisjesdag toch een klein gebaar van steun te geven zocht ik vanochtend eens uit hoe het eigenlijk zit met de uitvoeringspraktijk van koormuziek geschreven door vrouwelijke componisten. Ik weet natuurlijk het antwoord al. In de afgelopen jaren zong en hoorde ik weinig muziek van vrouwen, tegenover duizenden werken van mannen. In mijn tijd op het conservatorium werd bij het vak klassieke muziekgeschiedenis – ik volgde dat twee jaar – geen enkele vrouw behandeld. Als ik een willekeurig mens in mijn publiekskringen vraag om tien vrouwelijke componisten op te noemen is dat een garantie op een lange, onzekere en licht ongemakkelijke stilte.
Voor de aardigheid deel ik toch even de resultaten van een hele kleine steekproef. Ik analyseerde programma’s van enkele koren en begon bij Kamerkoor Venus. Dat koor had vanwege de naamgeving meer kans op succes – zo beredeneerde ik. Ik bekeek de programma’s van de afgelopen eenentwintig jaar: 98 mannelijke componisten en slechts 5 vrouwelijke. Zoeken bij professionele koren dan maar. Die doen het tenslotte goed als het gaat om hedendaagse en vernieuwende projecten. Enkele weken geleden voerde het Nederlands Kamerkoor alle 150 psalmen uit, op muziek van componisten uit alle tijden. 5 van de 150 psalmen waren geschreven door een vrouw, 3% dus. Cappella Amsterdam zingt dit seizoen muziek van 32 componisten, 27 daarvan zijn mannelijk. Daarmee was Cappella met stip winnaar van het percentage vrouwen in de steekproef, met maar liefst 16%! Ik dacht nog even, misschien helpt het als ik de programma’s bekijk van een koor waar een vrouwelijke dirigent voor staat, zoals PA’dam uit Amsterdam. Ik telde in 19 jaar tijd 56 mannelijke componisten en geen enkele vrouwelijke componist.
Voor de zekerheid: ik schrijf dit niet om deze prachtige koren te bashen. Het zijn stuk voor stuk geweldige ensembles die belangrijk werk doen. Met mijn eigen Kamerkoor JIP kwamen we trouwens al even magertjes in de puntentelling terug. In acht projecten, JIP1 t/m JIP8, zongen we werken van 77 verschillende mannelijke componisten en slechts 6 vrouwen. Feminisme dringt maar heel langzaam – te langzaam dus – door in de muziekwereld, zo blijkt ook uit de vrouwenstudies binnen de cultuurwetenschappen. En ik vind dat dit anders moet. Collega dirigent Jonathan en ik begonnen maar bij op kleine wijze bij onszelf, met een programma vol werkelijk fantastische muziek, geschreven door vrouwen.
Ik heb het sterke voornemen om in de rest van het project Home of the Light – waarin ik wekelijks schrijf over vrouwelijkheid, nachten, dromen, geboorte en kerstmis – vrouwelijkheid niet te koppelen aan vrouwen of mannen, maar te zien als een abstracte zoektocht naar de kwaliteit van het vrouwelijke in alles: in de muziek, in de dingen, in het Christendom, in het kerstfeest en de winterzonnewende, in de taal, in de mens en in mijzelf. Maar vandaag ben ik met trots voor een dag een echte mannelijke feminist. Dat hou ik ook wel vol tot de concerten en tegen die tijd heb ik vast de smaak te pakken en programmeren we met JIP voortaan meer werken van vrouwen.
Meer composities programmeren van vrouwen is trouwens zo moeilijk nog niet. Zoek met wat leuk gezelschap een dag of twee naar mooie kerst-achtige muziek, selecteer alleen de werken van vrouwelijke componisten en je hebt binnen mum van tijd een lijst van 180 geweldige werken, allemaal voor koor a capella. Mocht een koor, een bestuur of een dirigent interesse hebben: laat het ons weten, en mail naar info@kamerkoorjip.nl.
Met JIP staan we in onze concerten stil bij geboorte, onder andere die van kindeke Jezus. Zo zingen we in het werk van de IJslandse Bará Grimsdottir ook over de gevoelens en gedachten van moeder Maria, als koningin van goud, met lieflijke ogen. Ik verdiep me sinds enkele weken intensief in de rol van vrouwen in de levensloop van Jezus Christus. Mijn voorlopige hypothese is dat Jezus een feminist was, dat zijn moeder Maria misschien wel Sofia (wijsheid) heette, dat Maria Magdalena waarschijnlijk zijn meest wijze en naaste metgezel was en dat de rest van het levensverhaal wordt gedomineerd door overwegend vrouwonvriendelijke mannen. De geschiedenis van het Christendom is door mannen beschreven en die veranderden in de loop der tijd de mystieke, wijze vrouw Maria Magdalena tot een ontblote hoer. Als ze een man was geweest, dan zouden haar kennis, inzichten, wijsheid en liefde voor ons allen een lichtend voorbeeld zijn. Andere vrouwen worden gereduceerd tot een zwijgzame massa. Moeder Maria komt er nog goed vanaf, maar wat is Maria in de verhalen eigenlijk meer dan een moeder?
Ik schrijf volgende week over de vrouwen in het leven van Jezus, als oerbeeld van het lot van de vrouw. En dan hou ik er over op. Misschien. Waarschijnlijk niet.
Ik wens iedereen een trouwens mooie wereldmeisjesdag.
Imre Ploeg, een van de dirigenten van Kamerkoor JIP